Ευρωπαϊκό συνέδριο για την ταξινόμηση των παραμυθιών

📍 Αθήνα, 8,9,10 Μαΐου 2008
🔹 Θέμα: Το παραμύθι – νουβέλα / Οριοθέτηση και κατάταξη

Συντελεστές Συνεδρίου

Διοργάνωση: Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών
Διοργάνωση – Υπεύθυνος συνεδρίου: Γιώργος Ευγενικός
Εκτέλεση διοργάνωσης: Νικολέτα Χιρπηλίδου

Σύνεδροι:

Γαλλία: Nicole Belmont, Josiane Bru, Patricia Heiniger-Casteret, Marie-Claire Latry
Γερμανία: Christine Shojaei-Kawan, Hans-Jörg Uther
Δανία: Michèle Simonsen
Ελλάδα: Άννα Αγγελοπούλου, Μαριάνθη Καπλάνογλου, Εμμανουέλα Κατρινάκη, Μιχάλης Μερακλής, Αίγλη Μπρούσκου, Walter Puchner
Ισπανία: Carlos Gonzales-Sanz, Jaume Guiscafre, Josep A. Grimalt, Camino Noia Campos, Carme Oriol
Πορτογαλία: Isabel Cardigos

Γραμματεία: Βασιλεία Βαξεβάνη, Ιφιγένεια Κακριδόνη, Κάτια Καντούρη, Παναγιώτα Κολοκυθά, Ηλέκτρα Νέγκα

Θεματολογία του Συνεδρίου

Το 4ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Ταξινόμηση των Παραμυθιών έφερε στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, κορυφαίους επιστήμονες από όλη την Ευρώπη, οι οποίοι έχουν αφιερώσει το ερευνητικό τους έργο στην ταξινόμηση των παραμυθιών και στη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η θεματολογία του συνεδρίου επικεντρώθηκε στο παραμύθι-νουβέλα, έναν αφηγηματικό τύπο που συνδυάζει λαϊκά και λογοτεχνικά στοιχεία, θέτοντας ερωτήματα για την οριοθέτησή του και την κατάταξή του στα υπάρχοντα ταξινομικά συστήματα.

Οι εισηγήσεις ανέδειξαν τις αφηγηματικές δομές των παραμυθιών-νουβελών, εξετάζοντας τις μορφές εξυπνάδας και πονηριάς, τον συμβολισμό του γάμου και τη χρήση της μεταμφίεσης ως στοιχείου επιβίωσης και εξέλιξης των ηρώων. Παρουσιάστηκαν επίσης συγκριτικές μελέτες, που ανέλυσαν πώς οι ίδιες ιστορίες εμφανίζονται σε διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις, διατηρώντας κοινά μοτίβα, αλλά προσαρμόζοντας τα μηνύματά τους στις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής.

Ένα σημαντικό θέμα που συζητήθηκε ήταν η διαφορετικότητα των οικοτύπων των παραμυθιών και η προσπάθεια ταξινόμησής τους, είτε με βάση την αφηγηματική τους δομή είτε σύμφωνα με τις θεματικές τους ενότητες. Παρουσιάστηκε επίσης η δυσκολία ενσωμάτωσης συγκεκριμένων παραμυθιακών τύπων στα υπάρχοντα διεθνή ταξινομικά συστήματα, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη συνεχούς εξέλιξης και εμπλουτισμού των καταλόγων που χρησιμοποιούνται στη λαογραφική έρευνα.

Εξετάστηκαν, επίσης, ζητήματα που αφορούν τις αλλαγές και μετασχηματισμούς των λαϊκών αφηγήσεων στη σύγχρονη εποχή, καθώς και οι προκλήσεις που προκύπτουν από την ερμηνεία των παραμυθιών υπό νέο πρίσμα. Η μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα παραμύθια διατηρούνται και προσαρμόζονται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους ανέδειξε την ανθεκτικότητα και διαχρονικότητα της αφήγησης, ενώ συζητήθηκαν και οι σύγχρονες προσεγγίσεις στην καταγραφή και μελέτη τους.

Το συνέδριο αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην επιστημονική έρευνα του παραμυθιού, καθώς έθεσε νέες βάσεις για την ανάλυση και κατάταξη των αφηγηματικών τύπων, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ ερευνητών από διαφορετικές χώρες. Η ανταλλαγή απόψεων και η παρουσίαση ερευνητικών ευρημάτων προσέφερε νέες προοπτικές για την κατανόηση της λαϊκής αφήγησης, αποδεικνύοντας ότι η μελέτη των παραμυθιών δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά αποτελεί ζωντανό κομμάτι της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

Διεθνής Κατάλογος Ταξινόμησης Παραμυθιών: Η σημαντική παρουσία του Hans-Jörg Uther

Η συμμετοχή του Hans-Jörg Uther στο συνέδριο υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, καθώς πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους μελετητές της λαογραφίας και της ταξινόμησης των παραμυθιών. Η συμβολή του στο πεδίο είναι καθοριστική, καθώς επέκτεινε και αναθεώρησε το κλασικό σύστημα Aarne–Thompson, εισάγοντας βελτιώσεις που το καθιστούν πιο ολοκληρωμένο και ακριβές στην αποτύπωση των λαϊκών αφηγήσεων.

Το νέο σύστημα Aarne–Thompson–Uther (ATU), που δημοσιεύτηκε το 2004 υπό τον τίτλο The Types of International Folktales, ανανέωσε την παγκόσμια ταξινόμηση των παραμυθιών, προσθέτοντας νέους αφηγηματικούς τύπους, τροποποιώντας υπάρχοντες και ενσωματώνοντας νεότερες έρευνες. Στόχος του Uther ήταν η αποσαφήνιση των αφηγηματικών σχέσεων μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και η προσαρμογή του συστήματος ταξινόμησης στις ανάγκες της σύγχρονης λαογραφικής μελέτης.

Σήμερα, το σύστημα ATU αποτελεί το βασικό διεθνές εργαλείο ταξινόμησης των παραμυθιών, χρησιμοποιούμενο από ερευνητές σε όλο τον κόσμο για τη μελέτη της δομής, της διάδοσης και της πολιτιστικής σημασίας των λαϊκών αφηγήσεων. Η παρουσία του Uther στο συνέδριο προσέφερε πολύτιμες γνώσεις για την εξέλιξη των παραμυθιακών καταλόγων και τις σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην καταγραφή και ερμηνεία των παραμυθιών.

Πρόγραμμα Συνεδρίου

📅 Πρώτη ημέρα – Πέμπτη, 8 Μαΐου 2008

10.00 -10.45 | Έναρξη Συνεδρίου
🔹 Χαιρετισμοί από:

Γιώργο Ευγενικό, Πρόεδρο του Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών
Μιχάλη Μερακλή, Ομότιμο Καθηγητή Λαογραφίας

10.45 -11.05 | Nicole Belmont
Απαγορευμένες λέξεις και γάμος στα παραμύθια-νουβέλες (Paroles interdites et mariage dans les contes-nouvelles)

11.05-11.25 | Josiane Bru
Παραμύθια ευφυΐας και πονηριάς: από το παραμύθι-νουβέλα στην ανεκδοτολογική φάρσα
(Contes de l’intelligence et de la ruse: du conte-nouvelle à l’anecdote facétieuse)

11.25-11.45 | Patricia Heiniger-Casteret
Το παραμύθι-νουβέλα ως πρόκληση για τον σύγχρονο αφηγητή (Conte-nouvelle et conteur)

11.45-13.00 | Συζήτηση

Μεσημεριανό διάλειμμα

14.30-14.50 | Μαριάνθη Καπλάνογλου
Ζητήματα συνδυασμού και οικοτυπίας στα ελληνικά παραμύθια
(Combination and ecotypification in the corpus of the Greek Novell)

14.50 -15.10 | Marie-Claire Latry
Η ηρωίδα σωματοφύλακας στο μυθιστόρημα του Jean de Préchac (1677)
(L’Héroïne Mousquetaire, roman de Jean de Préchac (1677) et le T. 884 “La Fille en Garçon au service du roi, The Forsaken Fiancée: Service as Menial”)

15.30-16.00 | Συζήτηση

Διάλειμμα για καφέ

16.15-16.35 | Michèle Simonsen
Προβλήματα ταξινόμησης για το παραμύθι 915 (915A, + 915 B στον γαλλικό κατάλογο)
(Problèmes de classification pour le conte 915 (915A, + 915 B dans le catalogue français))

16.35-16.55 | Guiscafrè Danus
Η κόρη του κόμη δεν μιλά συμβολικά (La hija del conde no habla simbólicamente)

16.55-17.30 | Συζήτηση

📅 Δεύτερη ημέρα – Παρασκευή, 9 Μαΐου 2008

10.30-10.50 | Isabel Cardigos
Τα πορτογαλικά παραμύθια και η ταξινόμησή τους
(Contes du Catalogue Portugais en quête d’une Famille)

10.50-11.10 | Camino Noia Campos
Παραμύθια σχετικά με την αναμενόμενη συμπεριφορά των γυναικών (αγνότητα, πίστη) στα Ρομαντικά Παραμύθια
(Analysis of tales about the expected behaviour of women (such as chastity and fidelity) in the section “Romantic Tales”)

11.10-11.30 | Άννα Αγγελοπούλου
Η νεαρή γυναίκα μεταμφιεσμένη σε άνδρα στα ελληνικά παραμύθια-νουβέλες
(La jeune femme déguisée en homme dans les contes-nouvelles grecs)

11.30-12.30 | Συζήτηση

Μεσημεριανό διάλειμμα

14.00-14.20 | Εμμανουέλα Κατρινάκη
Ελληνικοί οικότυποι στα παραμύθια-νουβέλες (AT 850-999)
(Oecotypes grecs dans les contes-nouvelles (AT 850-999))

14.20-14.40 | Carme Oriol
Ο ιστότοπος RondCat και τα παραμύθια που δεν έχουν αντιστοιχία στη διεθνή ταξινόμηση ATU
(El web RondCat et les contes n’ayant pas de correspondance dans la classification internationale ATU)

14.40-15.15 | Συζήτηση

Διάλειμμα για καφέ

15.30-15.50 | Αίγλη Μπρούσκου
AT 985: Το επιχείρημα του αδελφού αντί του συζύγου σε διάφορα αφηγηματικά περιβάλλοντα
(AT 985: The brother rather than husband argument in various narrative environments)

15.50-16.10 | Carlos Gonzales Sanz
Νουβέλες της Αραγονίας και της Λα Ριόχα στην Ισπανία
(Los cuentos-novela en Aragón y La Rioja (España))

16.10-17.30 | Συζήτηση για την ευρωπαϊκή νουβέλα

📅 Τρίτη ημέρα – Σάββατο, 10 Μαΐου 2008

Χώρος: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

9:00 – 9:30 | Προσέλευση – Εγγραφές

9:30 – 10:00 | Χαιρετισμοί
Γιώργος Ευγενικός, Αφηγητής-Ιστορητής, Πρόεδρος Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών, Υπεύθυνος διοργάνωσης συνεδρίου.
Walter Puchner, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών.
Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Μέλος επιτροπής Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας (ΙΑΕΝ), Εκδότης Ελληνικού Καταλόγου Παραμυθιών.

Διαλέξεις

10:00 – 11:00 | Ομιλήτρια: Nicole Belmont
Καθηγήτρια στο Collège de France
«Κάτω από τη στάχτη: Ο κύκλος της Σταχτοπούτας»
Παρουσίαση από την Josiane Bru

11:00 – 12:00 | Ομιλητής: Hans-Jörg Uther
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Göttingen, Διευθυντής της Enzyklopädie des Märchens
«Παραμύθια της Ευρώπης: Από το παρελθόν στο παρόν»

12:00 – 12:20 | Συζήτηση

12:20 – 13:20 | Ομιλήτρια: Christine Shojaei-Kawan
Ερευνήτρια στην Enzyklopädie des Märchens
«Το παραμύθι των τριών κίτρων: Προσέγγιση της άσχημης μαύρης γυναίκας»

13:20 – 13:35 | Συζήτηση

13:35 – 14:35 | Ομιλήτρια: Michèle Simonsen
Επίτιμος Λέκτορας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης
«Η εξημερωμένη μάγισσα: Σκέψεις πάνω στο παραμύθι της κόρης του διαβόλου»

14:35 – 15:00 | Συζήτηση

Η συμβολή των βασικών συντελεστών

Η πραγματοποίηση του 4ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου για την Ταξινόμηση των Παραμυθιών δεν ήταν απλώς ένα επιστημονικό γεγονός, αλλά ένα σημαντικό εγχείρημα που απαιτούσε όραμα, αφοσίωση και σκληρή δουλειά. Πίσω από την επιτυχία του συνεδρίου βρίσκονται άνθρωποι που έβαλαν όλη τους την ενέργεια και την αγάπη για το παραμύθι, μετατρέποντας μια ιδέα σε μια ζωντανή πλατφόρμα ανταλλαγής γνώσης και έρευνας.

Η διοργάνωση αυτού του σπουδαίου εγχειρήματος δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη χρηματοδότηση που προσέφερε εξολοκλήρου το Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών. Ο οργανισμός ανέλαβε όλα τα έξοδα της διοργάνωσης, από τη φιλοξενία των εισηγητών έως τις υλικοτεχνικές ανάγκες των εκδηλώσεων, αποδεικνύοντας τη βαθιά του δέσμευση στην επιστημονική μελέτη της προφορικής παράδοσης.

Η Άννα Αγγελοπούλου, διακεκριμένη ερευνήτρια και βαθιά γνώστρια του λαϊκού παραμυθιού, είχε την αρχική ιδέα για το συνέδριο. Η διορατικότητά της οδήγησε στη διαμόρφωση ενός θεματικού πλαισίου που έδωσε χώρο στη μελέτη των παραμυθιών-νουβελών, μιας ιδιαίτερης κατηγορίας αφήγησης. Χάρη στη συμβολή της, το συνέδριο προσέλκυσε κορυφαίους ερευνητές από όλη την Ευρώπη, εστιάζοντας στις αφηγηματικές δομές, τις διακειμενικές σχέσεις και τη λαογραφική αξία αυτών των ιστοριών.

Αναπόσπαστο κομμάτι της διοργάνωσης ήταν ο Γιώργος Ευγενικός, αφηγητής και ιστορητής, που αξιοποίησε την ιδέα της Άννας Αγγελοπούλου και έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να γίνει αυτό το συνέδριο πραγματικότητα. Με το πάθος του για την αφήγηση και τη βαθιά του κατανόηση της προφορικής παράδοσης, ανέλαβε την ευθύνη να συντονίσει το έργο, να εξασφαλίσει τη συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων της έρευνας και να προσδώσει στο συνέδριο την απαραίτητη ζεστασιά και ουσία.

Καθοριστική ήταν και η συμβολή της Νικολέτας Χιρπηλίδου, η οποία εργάστηκε ακούραστα για να εξασφαλίσει την ομαλή διεξαγωγή του συνεδρίου. Από τον συντονισμό των εισηγήσεων και τη διαχείριση των συμμετεχόντων μέχρι την εξασφάλιση των πρακτικών λεπτομερειών, η αφοσίωσή της ήταν ανεκτίμητη.

Τέλος, η πολύτιμη υποστήριξη της γραμματείας – Η Παναγιώτα Κολοκυθά είχε ενεργό ρόλο στη γραμματειακή υποστήριξη κατά τις δύο πρώτες ημέρες του συνεδρίου, ενώ στην τελική παρουσίαση η ομάδα ενισχύθηκε από τις Βασιλεία Βαξεβάνη, Ιφιγένεια Κακριδόνη, Κάτια Καντούρη και Ηλέκτρα Νέγκα, που συνέβαλαν στη γραμματειακή υποστήριξη της εκδήλωση.

Χάρη στη συνεργασία αυτών των ανθρώπων, το 4ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Ταξινόμηση των Παραμυθιών όχι μόνο πραγματοποιήθηκε, αλλά αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη μελέτη του παραμυθιού-νουβέλας και έθεσε τις βάσεις για μελλοντικές έρευνες και συνέδρια στον τομέα της αφηγηματικής τέχνης.